Yunus Emre: Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköylü olduğu sanılmaktadır. Tapduk Emre’nin dergâhında yetişmiş, Anadolu ve Azerbaycan’ı, Şam’ı dolaşmış, Mevlana’yla görüşmüş, şeyh olmuş bir mutasavvıf ozandır. Sadece halk değil divan şairlerini de derinden etkileyen Yunus; Allah aşkını, birlik olmayı, hoşgörüyü ve sevgiyi temel aldığı şiirleriyle yüzyıllardır yaşamaktadır. İyi bir medrese eğitimi almasına rağmen şiirlerinde arı bir Türkçe kullanmıştır. Anadolu’da kargaşanın egemen olduğu bir dönemde birlik düşüncesini, sevgiyle birleşmeyi işlemesi, şiirinin toplumsal bir işlev yüklenmesi, onu halkın dilini kullanmaya yöneltmiştir. Şiir dilini halkın kullandığı sözcükler, deyimler, kavramlarla zenginleştirmiştir. En karmaşık sorunları bile bu sade ama zengin Türkçeyle, son derece içten bir söyleyişle gayet anlaşılır işlemesi, onun yüzlerce yıldır yaşamasını sağlayan etkendir. Bir “Divarf ı ve aruzla yazdığı “Risaletü'n Nushiye’ adlı 573 beyitlik öğüt mesnevisi vardır.
Mevlana :Ünlü mutasavvıf Bahaeddin Veled’in oğludur. Şems-i Tebrizi’yi tanıdıktan sonra tasavvufa yönelmiştir. Ölüm gecesini “şeb-i arus” (Allah’a kavuşma gecesi) olarak niteler. Kendi adıyla anılan "Mevlevilik” tarikatının kurucusu, sevgi ve hoşgörünün sembol ismidir. Eserlerinin çoğunu Farsça yazmıştır. “Mesnevi (yaklaşık 26 bin beyitlik tasavvuf eseri), Divan-ı Kebir (şiirleri), Mecalis-i Seba (öğütler içeren vaazları), Fihi Ma Fih savvuf sohbetleri), Mektubat (mektupları)”
Sultan Veled (1226-1312)
Mevlana Celaleddin Rumi’nin oğludur. Mevleviliğin asıl kurucusu ve ikinci piridir. Halifeliği döneminde Mevlana’nın düşüncelerini temel alarak Mevleviliği kendine özgü kuralları, törenleri olan bir tarikat durumuna getirmiştir. Bilinen beş eseri vardır: Divan, İbtidaname, Rebabname, intihaname (mesnevi), Maarif (düzyazı eseri)
Hoca Dehhani (13. yy.)
Bilinen ilk divan şairidir. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Altı gazel ve bir kasidesi kalabilmiştir. Bu şiirleri din dışı konuları işler. Farsça yazdığı 20 bin beyitlik Selçuklu Şehnamesi (mesnevi) bulunamamıştır.
Şeyyat Hamza (13. yy.)
Akşehir ve Sivrihisar’da yaşamıştır. Önceleri bir “şeyyat” (duvar ustası) olduğu, Ahilik vasıtasıyla tarikatlarla tanıştığı ve şiir yazdığı sanılmaktadır. Dini-tasavvufi tarzda da din dışı da yazmış, hem heceyi hem aruzu kullanmış bir şairdir. Mesnevi, gazel, kaside şekillerinin yanında dörtlükle de yazmıştır. Kuvvetli bir Arapça-Farsça ve İslam kültürü vardır. En önemli eseri, 1529 beyitlik Yusuf üZeliha mesnevisidir. Ayrıca 26 beyitlik bir manzumesi, 79 beyitlik Dastan-ı Sultan Mahmud mesnevisi vardır.
Hacı Bektaş-ı Veli (1209-1271)
“Bektaşilik” tarikatının kurucusudur. Horasan’dan Anadolu’ya gelmiştir. Türklerin anlayabileceği yorumlarla Bektaşîliği anlatan, beyitlerle yazılan, didaktik nitelikli ve Arapça yazdığı Makaiatadlı eseri önemlidir.
Âşık Paşa (1272-1333)
Kırşehirli olup ünlü mutasavvıf Baba İlyas’ın torunudur. Osman Gazi’ye babasıyla birlikte OsmanlI Devleti’nin kuruluşunda hizmet etmiştir. Ahilik örgütünün yaratıcısıdır. Türkçenin gelişmesi için çabalamış, eserlerini öz Türkçe yazmıştır. Arapça, Farsça, İb- ranice ve Ermeniceyi çok iyi bilmesine rağmen Türkçeyi savunmuştur. Aruz ve heceyle yazdığı çok sayıda tasavvufi şiirler vardır. 12 bin beyitlik Garipname adlı mesnevisi, dini, ahlaki ve tasavvufi bir eserdir ve öz Türkçedir. Diğer mesnevileri Fakmame ve Hikâyedir.
 |
| 13-14. YÜZYIL SANATÇILARI |
Ahmet Fakih (13-14. yy.)
“Fıkıh” (İslam hukuku) ilmi tahsil ettiğinden fakih denmiştir. Tasavvufi şiirlerini topladığı kaside biçiminde olan Çarhname adlı eseri vardır.
Gülşehri (14. yy.)
Tasavvufi şiir yazan şair, Türkçenin Anadolu’da kültür dili olması için uğraş vermiştir. Bu amaçla yazdığı Mantıku’t-Tayr (Kuş Dili) mesnevisinde, Türkçenin Arapça ve Fars- çadan üstünlüğünü vurgulamıştır. Eser, İranlı mutasavvıf Feridüttin Attar’ın eserine yazılmış bir naziredir ve tasavvufi hikâyelerle doludur. Bir başka mesnevisi Feleknamedir.
Kadı Burhanettin (1345-1398)
Tuyuğ şeklini divan edebiyatına getiren kişi olarak tanınan, hükümdar bir şairdir. Kayseri kadısı iken Sivas’ta sultanlık ilan etmiş, bu nedenle de idam edilmiştir. Azeri lehçesiyle yazdığı, aşk ve tasavvuf konulu binden fazla gazel, rubai ve tuyuğdan oluşan bir Divanı vardır.
Kaygusuz Abdal (14-15. yy.)
Alanya Beyi’nin oğludur ama zenginliği reddedip dervişliği yeğlemiştir. Yunus Emre’nin izinden yürüyen ozan, şiirlerinde ham sofularla ince ince alay eder. Heceyle yazdığı şathiyye tarzı şiirleriyle tanınmış bir ozandır ama aruzla yazdığı şiirleri de vardır. Asıl önemi, halkın diliyle yazdığı nefeslerde görülür. Kendinin ve halkın durumunu alaylı bir tarzda dile getiren bir ozandır. Bazen coşar, bilinçaltını anlamsızlığa varan bir tutumla şathiyelerine döker. Divan\ dışında Gülistan, Dolapname, Budalaname, Vücutname, Dilgüşa, Sarayname adlı eserleri vardır.
Seyyit Nesimi (14-15. yy.)
Azeri asıllı Türkmenlerdendir. Halep’te Hallacı Mansur’un düşüncelerinin iz sürücüsü olduğu ve şiirlerinde fikirlerini cesurca dile getirdiği için kâfir sayılıp derisi yüzülerek öldürülmüştür. Şair, Hurufi’dir. Başlıca eserleri Türkçe ve Farsça Divanlardır. Tuyuğları meşhurdur.
Hacı Bayram Veli (14-15. yy.)
Türkçe şiirler söyleyen ozan AnkaralIdır ve “Bayramilik” tarikatının kurucusudur. Halkın evliya kabul ettiği sanatçı, Yunus Emre etkisindeki ilahilerini sade bir Türkçeyle yazmıştır.
Eşrefoğlu Rumi (14-15. yy.)
Hacı Bayram Veli’nin hem öğrencisi hem damadıdır. Yunus Emre etkisinde yazdığı ilahilerinden oluşan bir Divan'i, tasavvufi içerikli nesir bir eser olan Müzekki’n Nüfus\ı vardır.
Ahmed-i Dai (14-15. yy.)
Çağının bilimlerini bilen önemli bir şairdir. Arapça ve Farsçayı çok iyi bilir. Bir ana hikâye ve ona bağlı dört hikâyeden oluşan tasavvufi ve sembolik eseri Çengname ile meşhurdur.
Ahmedi
(1335-1414)
Germiyanlı Ahmedi, ilk büyük divan şairidir. Asıl adı Abuzeri İbrahim’dir. Eserleri dini temalar içermez. İran şiir yapısını Türkçeye uyarlamaya çalışmıştır. Genellikle padişahlara seslenen şairin bir Divan\ ve İskendemame, Cemşid ü Hurşidadlı mesnevileri vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder