Musammatlar

Musammatlar: Musammat, 4 ila 10’ar dizelik bentlerden oluşan, aruzun uzun kalıplarıyla yazılan ve her konuda olabilen nazım biçimlerinin genel adıdır. Aslında rubai ve tuyuğ da 4 dizeden oluşur ama onlar tek dörtlükten, yani tek bentten oluşan şiirlerdir, bu nedenle musammatlardan sayılmazlar. Musammatlarda bent sayısı birden çoktur. Musammat biçimleri şunlardır:

a) Dörder Dizeli olanlar:
Murabba
Genellikle 3 ila 7 bent arasında olur. Uyak düzeni “aaaa bbba ccca...” biçimindedir. Bentlerin son dizesi “nakarat” olabilir. (Aşağıda daha geniş anlatıldı.)
Şarkı
Murabbadan doğmuş bir nazım biçimidir. Bestelenerek söylenmek için yazılır. 3 ila 5 bent arasında olur. Biçimi murabbayla aynıdır. (Aşağıda daha geniş anlatıldı.)
Terbi
“Dörtleme” demektir. Bir gazelin beyitlerinin üstüne, başka bir şair tarafından ikişer dize eklenerek oluşturulur. Eklenen dizeler, altındaki dizeyle aynı uyak olur ve anlamca da onunla kaynaşır. Uyak düzeni “aaaa, bbba, ccca...”dır. Koyu yazılanlar, eklenen dizelerdir. Bu eklenen dizelere zamime denir.
b) Muhammes (beşli): 5’er dizelik bentlerden oluşur. 4 İla 7 bent arasında olur. Son dizeler nakarat İse nütekerrir muhammes denir ve uyak düzeni “aaaaA bbbbA ccccA..” olur. Nakarat değilse miizdevic muhammes denir ve uyak düzeni “aaaaa bbbba cccca...” olur. Tahmis, taştir, tardiye gibi türleri vardır.
c) Müseddes (altılı), müsebba (yedili), müsemmen (sekizli), muaşşer (onlu) biçimler hemen hemen hiç kullanılmamış nazım biçimleridir.
d) Terkib-i bend: 5 ila 10’ar beyitlik bentlerden oluşur. Bentlerin sayısı da 5-10 arasında, bazen daha fazla olur. Uyak örgüsü iki şekilde olabilir: “aaaaaaaabb ccccccccdd ...” veya “aaxaxaxabb ccxcxcxcdd...”
Bentlerin son beytine vasıt beyti, vasıtaların üstündeki beyitlerin toplamına da terkib- hane denir. Vasıtalar, kendi aralarında uyaklıdır. Terkibhane beyitlerinin uyaklanışı da (yukarıda görüldüğü gibi) iki çeşittir. (Aşağıda daha geniş anlatıldı.)
e) Terci-i bend: İki şey hariç, her şeyiyle terkib-i bendin aynısıdır. Ayrılan yönlerden birincisi, vasıta beyitlerinin üstündeki beyitlere :ercihane denir. İkincisi de vasıta beyitlerinin hiç değişmeden tekrarlanmasıdır: “aaaaaaaaAA bbbbbbbbAA ccccccccAA ...” Terci-i bendle daha çok dinsel konular işlenmiştir.