Karagöz

Karagöz: Deriden kesilen ve “tasvir” denilen insan, hayvan, eşya vb. şekillerin, arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılması temeline dayanan “gölge oyunu”dur (hayal-i zili)

Gölge oyunlarının geçmişi MÖ 2. yy.a kadar gider. Çinlilerin bu oyunu icat ettikleri söylenir. Bizdeki söylentiler çok çeşitlidir. En yaygını, Karagöz ve Hacivat adlı işçilerin Sultan Orhan zamanında yaşadıkları, bir cami inşaatında çalışan işçileri eğlendirerek inşaatı geciktirdikleri gerekçesiyle boyunlarının vurulduğu, buna içerleyen Şeyh Küşteri adlı bir ermiş kişinin deriden tasvirlerle bu iki kahramana perdede can verdiği hikâyedir. Bu inanış nedeniyle Karagöz perdesine Küşteri Meydanı da denir.
Özellikle 17. yy.dan sonra yaygınlaşarak Ramazan gecelerinin vazgeçilmez eğlencesi olan oyuna “hayal oyunu”, oynatan ustaya da “hayalci, hayalbaz, Karagözcü” denmiştir.
Karagöz oyunu tuluata (doğaçlama) dayanır. Asıl çatısı belli olan oyunun tüm gidişatı, taklit yeteneği gelişmiş olan Karagözcüye bağlıdır. Oyunun iki asıl kahramanından Karagöz halkın, Hacivat da yarı-aydının temsilcisidir. Diğer kişiler şunlardır:
Çelebi: Kibardır, İstanbul ağzı ile konuşur. Mirasyedi biridir. İyi giyinmeyi, şiir okumayı sever.
Beberuhi: “Altı kulaç” ya da “pisbop” olarak da anılır, çabuk çabuk konuşur, yılışık ve suludur.
Tuzsuz: Adı Tuzsuz Deli Bekir’dir. Kabadayıdır, kaba kuvveti sever, sürekli gözdağı verir.
Zenneler: Oyunun konusuna göre değişen kadın tiplemeleridir. Genelde az konuşurlar.
Çengi: Oyunun sonunda çıkıp oynar. Adı genellikle “çengi kız” veya “Afet”tir.
Bu tiplerin dışında oyunda “Kayserili, Kastamonulu, Karadenizli - Laz, Kürt, Acem, Arap, Arnavut, Rumelili (Muhacir), Yahudi, Frenk-Rum, Ermeni” gibi, imparatorluk mensuplarını temsil eden, o halkların evrensel özelliklerini bünyesinde barındıran tipler de vardır.



Karagöz Oyununun Bölümleri
Mukaddime (Giriş)
Başlangıç kısmıdır. Müzik verilir, Hacivat gelerek perde gazelini okur.
Muhavere (Söyleşme)
Karagöz ile Hacivat, tuhaf bir olay hakkında söyleşirler. Arzbarlar (söylenen lafı yanlış anlama) yaşanır, Karagöz Hacivat’ı döver. Sonra anlatılanın bir düş olduğu anlaşılır.
Fasıl (oyun)
Asıl bölümdür. Diğer kişiler de ortaya çıkar, oyun şekillenir.
Bitiş
Oyun “sürç-i lisan” özrü ile bitirilir. Karagöz ile Hacivat kısa bir söyleşmede bulunur, oyunun “kıssadan hisse”si söylenir, gelecek oyun duyurulur.