Orta Oyunu

Orta Oyunu Han ya da kahvehane gibi kapalı yerlerde de oynanmakla birlikte, genel olarak açık yerlerde oynandığından “orta oyunu” adını almış olan bu oyun da sözlü gelenekte yüzyıllarca yaşamıştır. Bir bakıma Karagöz oyununun canlı versiyonu gibidir.
Doğaçlamaya (tuluat) dayanan oyunun oynandığı alana palangı denir. Ev olarak kullanılan bezsiz bir paravandan yapılmış feni dünya ve iş yeri olarak kullanılan iki katlı bir kafesten oluşan dükkâı dışında bir dekoru yoktur. Birkaç da hasır iskemle bulunabilir.
Oyunun iki başkahramanından biri olan Kavuklu, okumamış, cahil halkı temsil eder; Karagöz ile özdeştir. Diğer kahraman Pişekâr ise yarı-aydın tipidir ve Hacivat ile özdeştir. Oyunda gülmece, “arzbar” denilen yanlış anlamalara, nüktelere ve gülünç hareketlere dayanır.
Orta oyununda da tıpkı Karagöz oyunundaki gibi tiplerin; çeşitli mesleklerden, yörelerden, etnik kökenlerden insanların taklitleri yapılır. Bunlar arasında “Kayserili, Kastamonulu, Laz, Çerkez, Kürt, Frenk, Yahudi, Arap, Acem” sayılabilir. Kadın kılığına giren erkek oyuncuya zenne denir.
Kavuklu Hamdi ile Pişekâr Küçük İsmail Efendi, bu oyunun önemli ustalarındandır.
Orta Oyununun Bölümleri
Mukaddime (Giriş)

Zurnacı “Pişekâr havası” çalar, Pişekâr gelerek zurnacıyla konuşur. Oyunun adı bildirilir. Sonra zurnacı “Kavuklu havası” çalar, Kavuklu ve “Kavuklu arkası” denilen kişi gelir. Pişekâr’ı görünce korkar ve yere düşerler.
Muhavere (Söyleşme)
Kavuklu ile Pişekâr’ın “arzbar” ve tekerlemelerle süslü konuşmaları yer alır. Kavuklu tuhaf olaylar anlatır, sonra bunun düş olduğu anlaşılır.
Fasıl (Oyun)
Asıl bölümdür. Genellikle Pişekâr’ın Kavuklu’ya iş ya da ev bulması biçiminde gelişen olaylar ve diğer kahramanlarla diyaloglar bu bölümdedir.
Bitiş
Son bölümdür. Pişekâr “sürç-i lisan” için af diler, gelecek oyunun yeri ve zamanı bildirilir.
Ek Bilgi
Köy Seyirlik Oyunları: Kırsal bölgelerde, köylerde görülen, konularını daha çok yöresel yaşamdan alan seyirlik oyunlardır. Kökleri geçmişe dayanır. Hala Anadolu’da düğün, bayram, sünnet gibi kutlu günlerde oynanmaktadır. Oyuncular köy halkından oluşur. Sözlü geleneğe, kalıp sözlere ve doğaçlamaya dayanır. Halk dili kullanılır, argo ve sövgüye yer verilir. Masrafsız, dekorsuz, sahnesiz, perdesiz, basit oyunlardır. “Zenne” denilen kadın kılığına girmiş erkek oyuncu, çoğunlukla başroldedir.