DESTAN DÖNEMİ (SÖZLÜ EDEBİYAT)
Bu dönem, Türklerin başlangıçtan İslamiyeti kabul etmelerine kadar olan süreyi kapsar. “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı” adıyla da anılan bu dönemin başlangıcı bilinmemektedir. 8. yy.da dikilen Orhun Abidelerindeki İşlek ve edebi dil, yazının Türkler tarafından daha önce de kullanıldığını göstermektedir. Fakat bunu destekleyecek yazılı bir eser henüz bulunamamıştır. Sözlü ürünlerin İse binlerce yıldır süregeldiğine kuşku yoktur.
Destan dönemi, Orta Asya’da yaşayan Türklerin, destanlarını oluşturdukları dönemdir. Her ulusun destanı olmaz, ancak çok köklü bir geçmişi olan ulusların doğal destanları vardır. Bizler, bu destanlar sayesinde atalarımızın erdemlerini, kahramanlıklarını, fikirlerini, uygarlıklarını, inançlarını öğreniyoruz.
Bu destanlarda tanrılar, tanrıçalar, olağanüstü güçleri olan insanlar kahraman olarak yer alır. Irka ait özellikler öne çıkarılır. O ulusun mitolojisi, destanlarda ortaya çıkar.
Bir din veya halkın kültüründe tanrıların, kahramanların yaşam hikâyelerine mit (mitos) denir. Mitler kutsaldır, o zamanki inançları yansıtır. Evrenin, tanrıların ve insanların nasıl ortaya çıktığı sorusuna cevap olarak oluşmuştur. Türklerde en ünlü mit örnekleri Bozkurt, Işık, Kırklar, At, Ak Sakallı Dedddir. Mitlerin toplamına mitoloji denir.
Mitoloji evren ve insanın yaratılışına dair tüm sözlü ve yazılı efsane birikimini ve bu efsanelerin doğuşlarını, anlamlarını yorumlayıp inceleyen ve sınıflandıran çalışmalar bütünüdür. Türklerin, birçok kavmi olduğundan mitolojileri de türlü türlüdür. Bu nedenle Türk mitolojileri demek daha doğrudur.
Genel anlamda Türk mitolojisi, Orta Asya yaşamında şekillenmiştir. Ana öge Gök Tanrı’dır (Kök Tengrı). Onun yanında birçok ruh vardır. Örneğin en eski mit, “ağaçtan yaratılma”dır. Eski Türkler, kayın ağacından yaratıldıklarına inanıyor ve onu kutsal kabul ediyorlardı. Ötüken Ormanı bu yüzden kutsaldır. Şamanların davulları üzerinde ay yıldızın yanında kayın ağacı resmi olurdu. “Kadın” kelimesinin de kayın kelimesinden geldiği söylenir.
Bir başka mitte de Türklerin bozkurttan türediği anlatılır. Efsaneye göre tüm Türkler katledilir, sağ kalan bir çocuğu Tengri’nin gönderdiği dişi bir bozkurt (Kök-Böri) besler, büyütür. Sonra bu çocuktan gebe kalır ve on yavru doğurur. Böylece Türkler yeniden türer.
Gök Tanrı dışında Türk mitolojisinde yer alan diğer tanrılar ve ruhlardan bazıları şunlardır: Erlik, şeytandır ve yer altının hâkimidir. Ülgen ise 17 katlı gökyüzünün 16. katında oturur ve Gök Tanrtnın yardımcısıdır. Umay, doğurganlığı ve bereketi simgeler. Barak Ata, köpek başlı yaratıktır ve Moğollar ondan türemiştir. Elbis, savaş tanrısıdır ve İslam’ın etkisiyle sonradan “iblis”e dönüştürülmüştür.
Türeyiş, Göç, Ergenekon, Bozkurt, Oğuz Kağan gibi birçok destanımız bu mitlerden beslenerek bu dönemlerde doğmuş ve ozanlar tarafından söylenegelmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder