• Eser, Yusuf Has Hacip tarafından 11. yy.da (1069) yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. İslamiyet etkisiyle yazılmış ilk eserimizdir.
• Hakaniye lehçesiyle yazılan eserde Arapçanın varlığı görülmeye başlar.
• Konusu, devlet yönetiminin nasıl olması, insanların iki dünyada da mutlu olabilmek için neler yapması gerektiğidir. Bu yönüyle eser, ilk “siyasetname”mizdir.
• Ayrıca ilk “mesnevi"miz olan eserde 6645 beyit ve 173 dörtlük vardır. Dörtlükler mani biçiminde uyaklanmıştır.
• 11 ’i giriş, 74’ü asıl, 3’ü de sonuç bölümü olmak üzere toplam 88 bölümden oluşmuştur. Aslı 85 bölüm olup son 3 bölüm sonradan eklenmiştir.
• Didaktik nitelikli eser aruz ölçüsüyle yazılmıştır, (faûlün faûlün faûlün faûl)
• Eser, alegoriktir. Adaleti simgeleyen bir hükümdar “Kün-togdı” (Gün Doğdu), mutluluğu simgeleyen bir vezir “Ay-toldı” (Dolunay), vezirin aklı ya da bilgiyi simgeleyen oğlu “Ögdülmiş” (Övülmüş) ve kanaat ve akıbeti simgeleyen bir dindar kişi “Odgur- mış” (Uyanmış) eser boyunca aşağıdaki konularda konuşur:
Önce Tanrı, Muhammed Peygamber, Dört Halife ve Tabgaç Buğra Han methedilir. Sonra iyilik etmenin, bilgi ve aklın faydaları anlatılır. Devamında devletin sıfatı, adalet vasfı, hükümdarın, vezirin, kumandanın, elçilerin, hizmetkârların vb. vasıflarından bahsedilir. Sonra dünyanın kusurları, ahiretin kazanılması, beylere hizmet etmenin usulü, hizmetkârlarla nasıl geçinileceğinden söz edilir. Devamında âlimler, tabipler, müneccimler, şairler, çiftçiler, satıcılar, hayvan yetiştirenlerden bahsedilir. Sonra fakirler ile münasebet, evlilik, çocuk terbiyesi, hizmetçilere nasıl muamele edileceği, memleketi tanzim etme usulü, insanlığa karşı insanlık gösterilmesi, zamanın bozukluğu vb. konuları işlenir.
• Elde bulunan 3 kopyadan 2’si Arap, 1 ’i de Uygur alfabesiyle yazılmış nüshalardır. Eserin aslı yoktur.
• Yusuf Has Hacip’in 1017-1019 yılları arasında Balasagun’da doğduğu, iyi bir eğitim gördüğü, çağının geçerli bilimlerini ve Arapçayı, Farsçayı öğrendiği, 1077’de Kaşgar’da öldüğü dışında bir bilgi yoktur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder